ആയിരക്കണക്കിന് വർഷത്തിലേറെ പഴക്കമുള്ളതാണ് മധ്യപ്രദേശിലെ ഗ്വാളിയോറിലുള്ള സഹസ്‌ത്രബാഹു ക്ഷേത്രം. ഇന്ത്യക്കാർ സൂചി പോലും ഉണ്ടാക്കിയിട്ടില്ലെന്ന് ഇടതു ചരിത്രകാരന്മാർ പാഠ പുസ്തകങ്ങളിലൂടെ അജണ്ഡയുടെ ഭാഗമായി നമ്മെ പറഞ്ഞു പഠിപ്പിച്ചു. ചരിത്രത്തിൽ നിന്നും തിരസ്ക്കരിച്ച നമ്മുടെ പൈതൃകങ്ങളെ പുതുതലമുയ്ക്കു പരിചിതമല്ലാതാക്കി മാറ്റി. നമ്മുടെ പഴയ നാഗരികതയെ കുറിച്ച് പറഞ്ഞാൽ ലോകത്തിലെ മറ്റേതൊരു രാജ്യത്തും ഇന്ത്യയെപ്പോലെ മഹത്തായ കല കണ്ടെത്താൻ പ്രയാസമാണ്.
സസ്ബാഹു ക്ഷേത്രം, സാസ്-ബാഹു മന്ദിർ, സാസ്-ബാഹു ക്ഷേത്രങ്ങൾ, സഹസ്രബാഹു ക്ഷേത്രം അല്ലെങ്കിൽ ഹരിസദനം ക്ഷേത്രം എന്നും അറിയപ്പെടുന്നു. ഇത് പതിനൊന്നാം നൂറ്റാണ്ടിലെ മധ്യപ്രദേശിലെ ഗ്വാളിയോറിലുള്ള ഒരു ഇരട്ട ക്ഷേത്രമാണ്. ഗ്വാളിയോർ കോട്ടയ്ക്ക് സമീപം ഭഗവാൻ വിഷ്ണുവിന്റെ പത്മനാഭ രൂപത്തിൽ സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്നു. ഈ ക്ഷേത്രത്തിന്റെ ഓരോ ഭാഗങ്ങളും കൊത്തുപണികളാൽ നിപിടമാണ് അവ ഓരോന്നും സൂം ചെയ്ത് നോക്കിയാൽ മനസ്സിലാകും.
ഈ പ്രദേശത്തെ മിക്ക ഹൈന്ദവ- ജൈന ക്ഷേത്രങ്ങളെയും പോലെ വൈദേശിക ശക്തികളാൽ ഇതും ഭൂരിഭാഗവും തകർന്ന നിലയിലാണ്. ഈ പ്രദേശത്തെ നിരവധി അധിനിവേശങ്ങളിൽ നിന്നും ഹിന്ദു-മുസ്ലിം യുദ്ധങ്ങളിൽ നിന്നും സാരമായ കേടുപാടുകൾ സംഭവിച്ചു. 1093-ൽ കച്ഛപഘട്ട രാജവംശത്തിലെ മഹിപാല രാജാവാണ് ഇത് പണികഴിപ്പിച്ചതെന്ന് ഇരട്ട ക്ഷേത്രത്തിന്റെ വലിയതിൽ നിന്ന് കണ്ടെത്തിയ ഒരു ലിഖിതത്തിൽ പറയുന്നു. ഗ്വാളിയോർ കോട്ടയിലാണ് ഇരട്ട ക്ഷേത്രങ്ങൾ സ്ഥിതി ചെയ്യുന്നത്.